Sau thiên tai là dịch bệnh, vì sao?

Cùng với thiệt hại về người, tài sản và sự biến đổi của khí hậu, môi trường sống... những thảm họa sau thiên tai, lũ lụt, động đất còn để lại gánh nặng cho con người và xã hội những nguy cơ bệnh dịch hoành hành.Nếu không có sự can thiệp kịp thời từ phía chính phủ các quốc gia cũng như các tổ chức nhân đạo quốc tế thì hậu quả sẽ khó lường!

Bệnh truyền nhiễm sau thiên tai

Có nhiều loại bệnh có thể xuất hiện sau thiên tai.

Bệnh truyền nhiễm do nguồn nước uống bị pha lẫn các vi sinh vật gây các bệnh như tiêu chảy, dịch tả, kiết lỵ, viêm gan A, bệnh leptospirosis.

Sau thiên tai, lũ lụt, nguồn nước và môi trường sống của người dân bị ảnh hưởng nghiêm trọng, là nguyên nhân phát sinh dịch bệnh.

Thường thường, sau một thiên tai, hệ thống cung cấp nước sạch đều bị phá hủy. Việc cung cấp nước an toàn cần thời gian để thực hiện. Nạn nhân đành phải dùng bất cứ loại nước nào sẵn có, mà nước này đa số đều nhiễm loại vi khuẩn đến từ xú uế cống rãnh, phế thải công nghiệp.

Các vi khuẩn Vibrio Cholerae, E. Coli là tác nhân chính của bệnh dịch tả và tiêu chảy. Chúng đến từ phân của người và súc vật tràn đầy trong nước lũ lụt.

Viêm gan A và E lan truyền do đường phân - miệng vì thiếu nguồn nước an toàn và kém vệ sinh cá nhân. Viêm gan A hầu như xảy ra thường xuyên tại đa số các quốc gia đang phát triển và rất nhiều trẻ em đều đã mắc bệnh và trở nên miễn nhiễm với bệnh. Do đó, ở các nơi này số người bị bệnh rất ít. Ở các địa phương có dịch viêm gan E, bệnh xảy ra sau mưa, lụt. Bệnh không trầm trọng, tự hết nhưng với phụ nữ có thai thì tử vong có thể lên tới 25%.

Leptospirosis là bệnh về da, niêm mạc miệng gây ra do tiếp xúc trực tiếp với nước, đất, bùn chứa vi khuẩn leptospires. Xuất xứ của các vi khuẩn này là từ nước tiểu động vật gặm nhấm như chuột, sóc. Lũ lụt tạo cơ hội thuận tiện cho vi khuẩn lan rộng. Bệnh bắt đầu với cơn sốt và có thể ảnh hưởng tới gan, màng não, thận.

Ngoài ra, khi cơ thể tiếp xúc trực tiếp với nước ô nhiễm, một số bệnh khác cũng thường xảy ra như vết thương làm độc trên da, viêm da, bệnh tai mũi họng, bệnh viêm mắt.

Bệnh do côn trùng chuyển - tải

Côn trùng chuyển - tải thường thấy nhất là muỗi. Sau biến cố thời tiết như giông tố, bão lụt, vùng nước tù đọng là môi trường thích hợp cho côn trùng sinh sản và tăng khả năng lây truyền bệnh. Ban đầu, bão lụt đẩy vi sinh vật đi xa nhưng sau đó, nước ổn định, nằm lại, chứa nhiều vi khuẩn.

Tại đây, nạn nhân thiên tai cũng như nhân sự cấp cứu dễ dàng mắc các bệnh sốt rét định kỳ (malaria), sốt đập lưng (dengue), viêm màng não, sốt West Nile. Rủi ro mắc bệnh gia tăng nếu dân chúng sống chen chúc chật hẹp và ăn ngủ ngoài trời, bị muỗi đốt. Sốt rét do các ký sinh trùng nhóm Plasmodium xâm nhập hồng huyết cầu. Bệnh do muỗi anopheles truyền sang người và thường thấy ở các vùng có khí hậu nhiệt đới và bán nhiệt đới. Bệnh sốt đập lưng là bệnh virus truyền sang người do muỗi aedes aegypti với các triệu chứng như sốt, đau nhức xương khớp, đau đầu, chảy nước mắt. Bệnh ít gây chết người nhưng bệnh nhân suy nhược rất nhiều và cần thời gian lâu để phục sức.

Bệnh gây ra do quá đông dân

Vì nhà ở bị thiên tai phá hủy, dân chúng phải ăn ngủ trong các nơi tạm trú chen chúc đông người. Thêm vào đó là các tiện nghi căn bản như nhà tắm, cầu tiêu, bếp núc đều hết sức giới hạn, kém vệ sinh là những hoàn cảnh thuận lợi cho sự lây lan một số bệnh truyền nhiễm như bệnh đường hô hấp, ban sởi, viêm màng não.

Thiếu dinh dưỡng là chuyện thường xảy ra trong thời gian đầu sau thiên tai, đặc biệt đối với dân chúng tại các địa phương có sự xung đột, bất ổn.Theo các nhà quan sát, sau bão lụt Nargis ở Myanmar, có hàng chục ngàn người đang phải đối mặt với đói khát vì không có thực phẩm, nước uống, nhất là mùa mưa sắp diễn ra trong những ngày sắp tới. Thiếu dinh dưỡng đưa tới suy nhược cơ thể và nạn nhân dễ dàng mắc bệnh truyền nhiễm.

Bệnh do gián đoạn các dịch vụ thông thường

Không có điện khiến cho việc cất giữ thực phẩm, vaccin gặp trở ngại. Thực phẩm hư thối gây ra bệnh truyền nhiễm như tiêu chảy. Thiếu điện cũng khiến cho không khí tù hãm, tăng lây lan bệnh nhiễm trùng tại khu tạm trú đông đúc người tị nạn.

Ảnh hưởng tinh thần sau thiên tai

Sau mỗi thiên tai, nạn nhân sống sót ở trong tâm trạng rất căng thẳng, sợ hãi, lo âu. Họ sẽ có một số phản ứng như: băn khoăn, không hiểu nổi tại sao lại có chuyện bất hạnh này; lo sợ cho tương lai không biết sẽ như thế nào; bối rối, mất định hướng, không tập trung, quyết định được việc gì; có những cơn ác mộng, nhớ lại thảm cảnh đã qua; thay đổi tính tình, dễ tức giận, buồn rầu; cảm thấy trở nên bất lực, tuyệt vọng; người mệt mỏi suy nhược; nhức đầu, đau mình, đau bụng; rối loạn giấc ngủ; ăn uống bất thường, mất khẩu vị. Giải quyết các khó khăn tâm lý này là vấn đề lâu dài, đặc biệt là đối với nạn nhân ít tuổi, tương lai còn dài.

Các biện pháp phòng tránh

Để phòng tránh các bệnh truyền nhiễm, những biện pháp như sau cần được áp dụng: trong vòng 48 giờ sau thiên tai cần có lực lượng đặc nhiệm tới tận nơi để ước lượng tình hình thiệt hại, rủi ro y tế có thể xảy ra; thiết lập một hệ thống báo động, khám phá dịch bệnh; cung cấp nguồn nước sạch cho nạn nhân càng sớm càng tốt vì nước là một nhu cầu cấp bách; chăm sóc sức khỏe ban đầu giúp phát hiện bệnh rồi điều trị ngay như vậy sẽ tránh được bệnh bộc phát, lây lan. Các bệnh dịch tả, tiêu chảy, viêm đường hô hấp, sốt rét có thể trở thành dịch nếu không bị dập tắt ngay từ đầu; hướng dẫn nạn nhân về giữ gìn vệ sinh cá nhân, an toàn thực phẩm, sớm đi khám bệnh nếu thấy có dấu hiệu bệnh, dùng thuốc đuổi muỗi; theo dõi, phát hiện dịch bệnh để tránh lây lan; chủng ngừa phòng tránh bệnh truyền nhiễm; loại bỏ điều kiện thuận lợi cho sự sinh sản của sinh vật chuyển - tải bệnh như muỗi tại các vùng nước ứ đọng; phát thuốc đuổi muỗi, phát màn tẩm thuốc.

Các nhà chuyên môn đều có cùng ý kiến là những cái chết do thiên tai không là rủi ro dẫn tới các bệnh truyền nhiễm. Trái lại, bệnh gây ra do sự di cư, lánh nạn của dân chúng vào các vùng chật chội, thiếu vệ sinh, thiếu dịch vụ y tế, thiếu thực phẩm, nước uống an toàn... tạo điều kiện thuận lợi cho bệnh truyền nhiễm xảy ra và đôi khi trở nên nguy hiểm chẳng thua gì thiên tai.

BS . Nguyễn Ý Đức ( Texas - Hoa Kỳ )